خواب ناکافی، روان را بیمار می کند

شاید در اطرافیان خود افرادی را بشناسید كه به اختلال روانی دچار باشند و علاوه بر آن مشكل خوابیدن هم داشته باشند. شاید فكر كنید دلیل اینكه او نمی‌تواند خواب راحتی داشته باشد، به بیماری روانی او مربوط است، اما هم اكنون این تصور به صورت دیگری خود را مطرح می‌كند. بدین صورت كه خواب ناكافی می‌تواند باعث اختلالات روانی شود، یا این كه موجب شود افراد به‌گونه‌ای رفتار كنند كه به اشتباه، مشكلات روانی در آنها تشخیص داده شود. خبر خوشحال‌كننده این است كه خواب مناسب می‌تواند وضعیت این بیماران را اصلاح كند، اما متاسفانه ممكن است بسیاری از افراد داروهای روانی مصرف كنند كه هیچ‌ كمكی به آنها نكند و گاهی برای آنها خطرناك باشد. هیچ‌كس نمی‌داند كه چه تعداد از مردم جزو این دسته قرار می‌گیرند. اما آیا فكر نمی‌كنید مهم است كه بدانیم چند درصد كسانی كه در آنها تشخیص بیماری روانی داده می‌شود ، فقط از اختلال خواب رنج می‌برند؟

خواب نامناسب، علت بیماری مغزی

ابتدا باید بدانید كه اختلالات خواب، چگونه و به چه مقدار در بروز مشكلات روانی نقش دارند. پزشكانی كه مدت‌ها اختلالات روانی را مورد مطالعه قرار داده بودند، از قبل متوجه نقش موثر خواب نامنظم در این موضوع شده بودند، به عنوان مثال بزرگسالانی كه افسردگی دارند، نسبت به افراد سالم 5 برابر بیشتر دچار دشواری تنفس در هنگام خواب هستند و یا یك‌چهارم تا نیمی از كودكانی كه اختلال توجه و بیش فعالی (ADHD) دارند، دچار مشكلات مربوط به خواب هستند، در صورتی كه این اختلال در سایر كودكان فقط در 7 درصد موارد مشاهده می‌شود.

تا كنون این تفكر كه بدخوابی یك علامت است تا علت بیماری مغزی، آنقدر قوی بوده كه هیچ‌كسی آن را مورد سوال قرار نداده بود. رابرت استیكگولد كه از محققان خواب دانشگاه هاروارد است، می‌گوید: «خیلی راحت است كه در مورد یك بیمار بگوییم او افسرده یا اسكیزوفرن است و خوب هم نمی‌خوابد، ولی هیچ وقت از خودمان نمی‌پرسیم كه شاید این ارتباط درست برعكس تصور ما باشد (یعنی شاید کم خوابی او باعث افسردگی شده است).»

هیجان زده‌اید؟ پس بخوابید

اگر می‌بینید كه با گذشت هر روز، رابطه شما با دیگران بد و بدتر می‌شود، برای مدت كوتاهی بخوابید. در مطالعه‌ای که مت واكر از دانشگاه كالیفرنیا و همكارانش انجام دادند، به افراد مختلف تصاویری از صورت‌هایی كه حالات هیجانی مختلف مانند ترس، عصبانیت، غم و خوشحالی را بروز می‌دادند، نشان دادند و از آنها خواستند تا به مقدار هیجان موجود در این صورت‌ها امتیاز دهند.

پژوهشگران، این آزمایش را یك‌بار در ظهر و بار دیگر ساعت 6 بعدازظهر تكرار كردند. مشاهده شد كه شركت‌كنندگان در نوبت دوم، نسبت به چهره‌های عصبانی و هراسناك حساس‌ترند.

اما وقتی كه داوطلبان بین دو نوبت آزمایش، 90 دقیقه خوابیدند، دیگر این اتفاق رخ نداد. علاوه بر آن این افراد نسبت به چهره خوشحال پذیراتر شده بودند. واكر نتیجه گرفت كه خواب می‌تواند واكنش‌های هیجانی ما را كاهش دهد و نیرویی تازه به ما ببخشد.

مغز كامل به خواب نمی‌رود

در سال گذشته، جیمز كروگر از دانشگاه واشنگتن بیان كرد كه بعضی از نواحی مغز به طور مستقل به خواب می‌روند و چیزی كه ما به آن «خواب» می‌گوییم، وقتی رخ می‌دهد كه به اندازه كافی قسمت‌های مختلف مغز به خواب روند. این در حالی است كه پیش از آن تصور می‌شد مغز دارای مركز كنترل خوابی است كه به آن دستور می‌دهد تا به طور كامل به خواب رود. او و همكارانش تصور می‌كنند كه خواب از دسته‌های عصبی مجزا كه تحلیل پایه مغز را به عهده دارند و در اثر فعالیت خسته می‌شوند شروع می‌شود و پس از مدتی توسط یك مكانیسم مركزی با هم یكی می‌شوند.

این دیدگاه می‌تواند اختلالاتی چون راه رفتن در خواب و اینرسی خواب (به نیم ساعت اول خواب آلودگی پس از بیدار شدن گفته می‌شود) را توضیح دهد. تصور می‌شود كه در این پدیده‌ها به طور همزمان قسمت‌هایی از مغز بیدارند، در حالی كه سایر قسمت‌ها به خواب رفته‌اند.

هر چند كه پژوهشگران خواب هنوز این نظریه را خیلی مورد پذیرش قرار نداده‌اند، اما كروگر فكر می‌كند كه باید این موضوع مجددا مورد بررسی واقع شود.

کمبود خواب، علتی برای مشكلات رفتاری و روانی

کمبود خواب شاید بتواند دلیلی برای بروز بعضی از اختلالات رفتاری همراه با بیماری‌های مغزی باشد. مثلا شواهد زیادی بیان می‌كند که اختلال خواب می‌تواند حمله‌های مانیا (شیدایی) در افراد مبتلا به اختلالات دوقطبی را تحریک کند.

همه پدر و مادرها می‌دانند كه كودك خسته فعالیت بیشتری نسبت به كودك خواب آلوده از خود نشان می‌دهد. پریدن از خواب باعث افزایش سطح هورمون‌های استرس زا می‌شود كه می‌تواند منجر به اضطراب روزانه گردد كه یكی از مشخصه‌های شایع بیماری‌های روانی است.

حتما تا به حال شنیده‌اید كه اگر شب‌ها خوب نخوابید، در روز دچار اضطراب و تحریك‌پذیری می‌شوید. واكر و همكارانش كلید این ماجرا را كشف كرده‌اند.

این تیم پژوهشگر یك سری تصاویر ناخوشایند را به افرادی كه خواب طبیعی داشتند و افرادی که 35 ساعت از خواب محروم بودند نشان دادند و دریافتند که تصاویر ناخوشایند موجب 60 درصد فعالیت بیشتر در آمیگدال (قسمت مربوط به فعالیت هیجانی در مغز) افراد محروم از خواب، نسبت به افرادی كه خواب طبیعی داشتند، شد.

مطالعات بیشتر نشان داد كه در افراد محروم از خواب، آمیگدال نمی‌تواند به خوبی با بخش جلوی پیشانی مغز ارتباط برقرار كند. بخش جلوی پیشانی به طور عادی، بخش هیجانی مغز را مهار می کند. علت این كه ما در مقابل حرف‌هایی كه برایمان ناخوشایند است رفتارهای نامربوط انجام نمی‌دهیم، این است كه بخش جلوی پیشانی پیشرفته‌ای داریم كه مانند یك ترمز هیجانی عمل می‌كند. از دست دادن ارتباط بین آمیگدال و بخش جلوی پیشانی در اثر کم خوابی، باعث علائم روانی می شود.

در تعدادی از اختلالات روانی، مانند افسردگی فعالیت بخش جلوی پیشانی مغز مختل می‌شود.

گروه دیگری از مطالعات نشان می‌دهد خوابیدن به پردازش خاطرات در مغز كمك می‌كند. اختلال در این مكانیسم، باعث بروز مشكلات روانی مانند "اختلال استرس پس از حادثه" در شما می‌شود.

در آگوست 2008، استیكگولد و همكارانش گزارش دادند وقتی افراد با تصاویر هیجا‌ن انگیز یا خنثی مواجه می‌شوند، خاطرات آنها در طول روز كاهش می‌یابد و پس از یك شب خوابیدن، تقریبا همه آنچه را كه دیده بودند فراموش می‌كنند، مگر چیزهایی كه باعث برانگیخته شدن هیجان در آنها شده بود.

بیشتر خاطرات شما جنبه هیجانی و احساسی دارند. واكر تصور می‌كند كه این بدان علت است كه هیجان مانند پرچمی برای موضوعات مهم است كه برای یادآوری آنها لازم می باشد. اما وقتی هم‌اكنون خاطرات گذشته را به یاد می‌آورید، عكس‌العمل‌هایی را كه قبلا بروز داده‌اید تجربه نمی‌كنید، یعنی مغز، خاطره را حفظ می کند، ولی عكس‌العمل‌های گذشته شما را حذف می نماید.

استیكگولد و واكر تصور می‌كنند كه این عمل حذف شدن در خواب (در طی مرحله‌ای از خواب كه REM نامیده می‌شود) انجام می‌شود. این فرآیند در بیماری كه اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) نامیده می‌شود مختل است، بنابراین خاطرات حوادث گذشته با عكس‌العمل‌های هیجانی همراهشان به یاد آورده می‌شوند.

با این همه هنوز باید كارهای زیادی انجام شود تا راه‌هایی كه اختلال خواب توسط آنها موجب بروز علائم روانی می‌شود، آشکار گردند.

یكی از مواردی كه نیاز به توضیح دارد این است كه داروهای ضد افسردگی، بخش REM خواب را كوتاه می‌كنند، پس چطور می‌توانند در رفع علائم افسردگی موثر باشند؟!

واكر می‌گوید: «5 سال قبل ما در این مورد چیزی نمی‌دانستیم، ولی هم‌اكنون در مورد آن سوال مطرح می‌كنیم و آگاه‌تر شده‌ایم. این خود نشان می‌دهد كه ما در حال پیشرفت هستیم.»